Toen ik (Lori, moeder en arts) begon te schrijven aan dit blog, had ik gedacht dat dit de conclusie zou worden: “Voel je vooral niet schuldig als je je kind naar (kwalitatief goede) kinderopvang brengt.” Toen ik me echter meer en meer in het vraagstuk verdiepte, begon ik me af te vragen of dit niet wat kort door de bocht was.
Direct naar de 10 overwegingen rond kinderopvang? Klik hier!
Ik merkte dat het erg moeilijk is een genuanceerd beeld te vangen in een blog. Laat staan een standaard advies van een paar zinnen voor ieder gezin te formuleren. Dit bleek zo te zijn in ons blog over borstvoeding en flesvoeding, en dit is opnieuw het geval in dit blog over kinderopvang. Het advies dat ouders krijgen is vaak gebaseerd op een gemiddeld gezin. Helaas doet dit geen recht aan de unieke eigenschappen en behoeftes van ieder gezin. Bovendien bleek het beeld dat vaak van kinderopvang geschetst wordt wat te rooskleurig.
In dit blog kijken we naar wat kinderopvang een kind kan bieden. We maken hier wél specifiek onderscheid, bijvoorbeeld in leeftijd van het kind.
Zoveel gezinnen, zoveel behoeftes….
De behoefte van de baby
Jonge baby’s zijn enorm afhankelijk van een beschikbare volwassene, zowel in lichamelijke als emotionele behoefte (troost). Door de band met de ouders kunnen baby’s een algemeen gevoel van emotionele veiligheid en vertrouwen ontwikkelen, wat een basis is voor mentale veerkracht tijdens de rest van het leven.
Als kleine baby had mijn zoon mij of zijn vader voor alles nodig: eten, een schone luier, knuffels, spelen. Hij verkende de grote wereld via en met ons. Dit is gelukkig (meestal) een natuurlijk proces tussen ouder en kind en zorgt voor het basisvertrouwen dat nodig is de wereld verder te gaan ontdekken.
Hechting is een ‘hoofdtaak’ in de babyfase.
De behoefte van de dreumes en peuter
Nadat eerst een stevige basis is gelegd in de babytijd, krijgen dreumesen het vertrouwen en de behoefte de wereld te ontdekken. Ze weten nu dat ze altijd iemand hebben om op terug te vallen en hebben dat natuurlijk ook nog vaak nodig. Vanaf 12 á 18 maanden gaan dreumesen natuurlijkerwijs op zoek naar meer autonomie.
Al snel volgt de ‘peuterpubertijd’: hoe geweldig is het dat peuters beginnen te beseffen dat ze een andere mening kunnen hebben dan een ander! Grote stappen in ontwikkeling zorgen voor snel veranderende behoeftes en mogelijkheden.
Jullie willen je goed voorbereiden op de komst van jullie baby, maar waar begin je?
Vervult kinderopvang de behoeftes van kinderen?
Als we naar de natuurlijke ontwikkeling van kinderen kijken, is het niet gek dat uit onderzoek blijkt dat de jongste kinderen en baby’s in de kinderopvang het meest kwetsbaar zijn. Het is in deze leeftijdsfase van uiterst belang dat een kind verzorgd wordt door volwassenen die de behoeftes van het kind herkennen en er (voldoende) op in kunnen gaan. Juist zo leert een kind zichzelf en zijn behoeftes überhaupt kennen.
De meest optimale zorg voor jonge kinderen is sensitief-responsieve zorg.
In de kinderopvang is ‘sensitief-responsieve zorg’ vaak moeilijk te realiseren. Dit lijkt vooral te komen doordat het moeilijker is signalen te zien en er op te reageren, naarmate er voor meer baby’s tegelijkertijd gezorgd wordt. Dit is ook de reden dat sinds 1 januari 2019 het aantal baby’s waar elke pedagogisch medewerker op een kinderdagverblijf voor mag zorgen verlaagd is van 4 naar 3 baby’s. Al is het nog maar de vraag of dit genoeg is: hoe dichter de verhouding baby-verzorger bij 1:1 ligt, hoe groter de kans op sensitieve en positieve opvoeding.
Is kinderopvang goed of slecht voor mijn kind?
Uit onderzoek blijken zowel voor- als nadelen van kinderopvang voor kinderen. De allerjongsten en kinderen met een moeilijk temperament blijken gemiddeld gezien wat meer moeite te hebben met kinderopvang en mogelijk meer gevolgen van te ondervinden. Dit uit zich bijvoorbeeld door meer gedragsproblemen: op het vlak van de sociaal-emotionele ontwikkeling.
Op cognitief gebied, bijvoorbeeld bij het leren van taal, lijkt kinderopvang juist een positief effect te hebben. Ook sociale omgangsvormen in een groep oefenen de wat oudere kinderen (dreumesen en peuters) volop.
Naast verschillen tussen kinderen blijkt er dus verschil te zijn in het soort positieve en negatieve effecten. Voor het ene kind lijkt de balans anders uit te slaan dan voor het andere.
Gastouder of kinderdagverblijf?
Onze zoon ging zowel naar een kinderdagverblijf als gastouder. Eigenlijk meer uit praktische overwegingen. Veel ouders twijfelen tussen deze opties. Met mijn neus in de onderzoeken over kinderopvang, stelde ik mezelf ook deze vraag. Er blijkt dat er geen duidelijk verschil is tussen een kinderdagverblijf en een gastouder, al lijkt het voor baby’s en gevoelige kinderen mogelijk fijner binnen de kleine schaal en het vaste gezicht van een gastouder.
Behoeftes gezin
Alle ouders komen vroeg of laat voor keuzes in kinderopvang te staan. Misschien ben je al gaan kijken bij verschillende kinderdagverblijven. Of vraag je je af of kleinschalige opvang bij een gastouder juist fijn zou zijn. Of zijn er misschien grootouders die op willen passen?
Toen ik als arts op verschillende consultatiebureaus werkte, stelde ik bij het ‘drie-maanden-consult’ vaak de vraag aan moeders of ze binnenkort weer gingen werken en hoe ze dat vonden.
Ik merkte dat de ene moeder enorm uitkeek naar weer eens een ‘gesprek bij de koffieautomaat’. Weer in de rol van mens gezien te worden, in plaats van alleen als moeder. Terwijl de ander juist aangaf nog lang geen genoeg van het verlof te hebben en nog volop te genieten van al die tijd met de baby.
Wat is nu het belangrijk bij de keuze voor kinderopvang?
In wat voor situatie dan ook, één ding blijkt het allerbelangrijkste voor je kind als je kiest voor kinderopvang: de manier waarop de nieuwe ‘mede-opvoeders’ (de pedagogisch medewerkers of gastouder) op de kinderen reageren. Want kinderen zijn prima in staat te hechten aan meer mensen dan hun eigen ouders. Maar dan wel graag aan iemand die hen echt ziet. Die het kind kent en weet wat het nodig heeft (daarbij is het handig vaste gezichten in de opvang te hebben). Daar heb je het sensitief-responsieve opvoeden weer, waarbij er gekeken wordt naar de directe behoefte van het kind . Kijk bijvoorbeeld of de pedagogisch medewerker echt oog heeft voor de kinderen. Kijk of er genoeg tijd en ruimte is voor de pedagogisch medewerker om te reageren op het kind en te communiceren met het kind. Fijn om te weten als ouder: De hechting met de eigen ouders lijkt niet te lijden onder de band met andere opvoeders. Een goede band met meerdere mensen kan juist voordelen hebben voor kind en gezin. Wie kent er niet het Afrikaanse gezegde: it takes a village to raise a child?
Kinderopvang in Nederland
Zoals we tot nu toe gezien hebben kan kinderopvang van goede kwaliteit, zeker voor peuters, voordelen hebben. Maar dan is het dus wel belangrijk dat die kwaliteit er is. In ons land blijkt dit helaas niet iets waar je zomaar op kan vertrouwen. Het NCKO, dat de taak heeft de kwaliteit van kinderopvang te meten, kwam in 2008 tot de conclusie dat de pedagogische kwaliteit in ongeveer de helft van de Nederlandse kinderdagverblijven onvoldoende was. De andere helft scoorde ‘matig’.
In 2012 was de conclusie: de kwaliteit is gestegen, maar we zijn er nog niet (bij 12 procent was ondertussen sprake van goede kwaliteit).
We zijn nu 10 jaar verder en er worden stappen gemaakt, maar het kritisch zijn op de plek waar jouw kind een deel van de vroegste ervaringen zal opdoen, blijft belangrijk. Het is nog wachten op de uitkomsten van de meest actuele kwaliteitsonderzoeken in Nederland.
Dus….? Conclusie?
Ik was eigenlijk verbaasd dat uit veel onderzoeken helemaal niet zo’n rooskleurig beeld werd geschetst als me tot dan toe was voorgehouden. Had ik iets gemist in de informatie die ik als ouder en professional kreeg? Dat ik mijn zoon liever na het eerste levensjaar voor opvang in wilde schrijven, was voor mij meer een gevoel. Toch ben ik dankbaar dat ik die mogelijkheid heb gehad. En ook dankbaar voor het geweldige kinderdagverblijf en de warme gastouder die ik hierna gevonden heb.
Uit de onderzoeken die ik las worden namelijk verschillende conclusies getrokken. De conclusie, zoals hierboven beschreven, dat goede kinderopvang meestal een positief effect heeft op kinderen. Maar ook dat de kwaliteit van kinderopvang helemaal niet zo vanzelfsprekend is. Unicef trekt zelfs de conclusie dat, met de kennis die we nu hebben over hersenontwikkeling, kinderen het eerste jaar het meest zouden profiteren bij de eigen ouders. Unicef beveelt daarom OESO landen aan om ouders toegang te geven tot een jaar ouderschapsverlof. Helaas kent Nederland juist één van de magerste (betaalde) geboorte-/ouderschapsverloven van Europa. Mogelijk gaat verbeteren, blijkt uit de plannen van het kabinet (2021) om kinderopvang zo goed als gratis te maken.
Nederland lijkt in vergelijking met omringende landen dus eerder een uitzondering wat duur van geboorte- en ouderschapsverlof betreft. In Zweden hebben ouders bijvoorbeeld een betaald ouderschapsverlof van 16 maanden, verdeeld over beide ouders. Hierna krijgen gezinnen de mogelijkheid tot vijf dagen per week van hoog kwalitatieve opvang gebruik te maken. Het uitgangspunt lijkt aandacht voor zowel de behoeftes van kinderen als van ouders. En hierbij het besef dat deze behoeftes niet statisch zijn, maar in ontwikkeling.
En dan het aller-allerbelangrijkste
Je eigen band met je kind blijkt het allerbelangrijkste van alles, welke keuzes je verder ook maakt.
Om dat nog maar eens gezegd te hebben.
En speciaal voor (aanstaande) ouders hebben we hieronder 10 concrete overwegingen rondom kinderopvang op een rijtje gezet:
10 overwegingen rondom kinderopvang die er toe doen:
- De behoeftes van je gezin. Ieder kind, iedere ouder en ieder gezin is anders. Wat voor kind heb je? Voor een baby kunnen eventueel andere keuzes gemaakt worden dan voor een ouder kind. Vanaf de leeftijd van 12-18 maanden vinden veel kinderen de interactie met leeftijdgenoten geweldig en kunnen ze hun behoeftes beter aangeven.
- Wie doet wat? Bespreek van te voren samen met je partner wat jullie belangrijk vinden en wat jullie financiële mogelijkheden zijn. Tegenwoordig gaan (aanstaande) ouders samen om de tafel zitten om te kijken wie welke taken en verantwoordelijkheden op zich neemt.
- Vertrouw op de keuzes die je als gezin maakt. Ook het welzijn van de ouders is belangrijk voor kinderen, net als gezinsinkomen en het hebben van rolmodellen. Dat hierin niet alles tegelijkertijd mogelijk is spreekt voor zich.
- De kwaliteit van interactie. Het is wél van belang om te kijken naar de kwaliteit van interactie tussen de mede-opvoeder (gastouder/pedagogisch medewerker) en de aanwezige kinderen. Wordt er gezien wat de kinderen nodig hebben en hierop gereageerd?
- Jóuw band met je kind is het belangrijkste. Uit onderzoek blijkt dat de band tussen jou en je kind vele malen bepalender is dan de keuzes in kinderopvang. Hoe richt jij je leven in, zodat je ruimte hebt voor die band?
- Ondersteuning vanuit de overheid. De verlofregeling voor ouders wordt in Nederland gelukkig steeds ruimer en beter, al is hier nog winst te behalen. Kijk op de website van Rijksoverheid en de Belastingdienst voor meer informatie, bijvoorbeeld over hoeveel kinderopvangtoeslag je kan krijgen.
- Tijden van de opvang. Helaas bieden nog niet alle kinderopvangplekken een ruim aanbod aan tijden voor brengen en halen. Ook is er niet altijd de mogelijkheid tot flexibele opvang. Kijk wat binnen jouw gezin van belang is.
- De binnen- en buitenruimte van de opvang. De omgeving van een kind moet zowel veilig als uitdagend zijn. Bekijk zowel de binnen- als buitenruimte. Is het stimulerend en tegelijk veilig voor je kind? Hoe vaak gaan ze eigenlijk naar buiten?
- Durf kritisch te zijn. In 2008 werd de Nederlandse kinderopvang als matig tot slecht beoordeeld. Sinds die tijd is er geïnvesteerd door de overheid. Toch mag je als ouders best kritisch zijn.
- Vergelijk verschillende kinderopvangmogelijkheden. Het ervaren en met eigen ogen zien van de verschillen geeft vaak veel duidelijkheid. Ook je gevoel bij een opvangplek zegt vaak al veel.